Gdzie ucieka nasza radość, gdy nie pozwalamy sobie na przeżycie smutku? Jak wpadamy w pułapkę nadmiernej kontroli i ile przy tym tracimy? Wydaje nam się, że najlepszą metodą radzenia sobie z każdą nieprzyjemną sytuacją jest jej całkowite opanowanie, a jednak nasz stan tylko się pogarsza. Prawie 30% Polaków może potencjalnie potrzebować jakiejś formy wsparcia lub pomocy psychiatrycznej*, z czego depresja dotyka prawie 1,5 miliona dorosłych**. Czy możliwe jest, że pokryliśmy się emocjonalnym teflonem?
Strach, smutek czy rozpacz są niewygodne i postrzegane jako oznaki osobistej porażki. Nazywamy je „negatywnymi” i uważamy za „złe”. Jest to ciemna strona emocji, którą ukrywamy i o której nie mówimy. Są one jednak nieuniknione, gdyż stanowią część uniwersalnego ludzkiego doświadczenia i bardzo często dostarczają nam ważnych informacji o sobie i świecie. Mogą być nośnikami głębokiej osobistej transformacji. Starając się odgrodzić od strachu, gniewu czy smutku odcinamy się również od prawdziwego odczuwania radości, miłości, zaufania i wdzięczności. Stan, który określić można emocjonalnym teflonem to odrętwienie, zobojętnienie na swoje własne stany emocjonalne i najgłębsze potrzeby. Niewidzialny materiał pokrywa nas i nie pozwala na przywarcie żadnych silnych uczuć.
Nieuchronność ciemnych emocji
Unikając zagłębienia się w trudne emocje i zaprzeczając ich istnieniu tylko utrudniamy sytuację. Zamiast zmierzyć się z wyzwaniem, pogarszamy nasze położenie przez zafałszowywanie rzeczywistości. Staramy się pokryć teflonem, by trudne, ciemne emocje do nas nie przywierały nawet na chwilę. Jednak nie można żyć pełnią życia, odczuwać radości, miłości i wdzięczności, jeśli nie opłakaliśmy naszych strat.
Katarzyna Miller w wywiadzie sprzed wielu lat mówiła o nadopiekuńczej matce, która tak bardzo nie chciała powiedzieć swojemu dziecku, że jego ukochany chomik nie żyje, że kupiła nowego. Terapeutka zapytała wówczas,czy kiedy pewnego dnia umrze babcia, to także będzie szukać jakiejś aktorki na zastępstwo. To porównanie doskonale pokazuje absurd wypierania śmierci i bólu. Ludzie, których kochamy, umierają lub cierpią z powodu chorób i traum. Musimy nauczyć się uznawać emocje towarzyszące takim doświadczeniom. Nie możemy zlikwidować tych uczuć, więc nie powinniśmy udawać, że ich nie ma, bo ich wypieranie dodatkowo je umacnia.
Kalejdoskop małych i większych nałogów
Żeby nie konfrontować się z ciemnymi emocjami sięgamy po alkohol, narkotyki, hazard, sport, media społecznościowe, dodatkową pracę, kompulsywne zakupy lub seks czy inne aktywności dające nam chwilowe poczucie zajętości, ważności czy przyjemności. Z różną intensywnością, zależnie od indywidualnych potrzeb, wynikających z tego samego – odrętwienia emocjonalnego. Im jest ono większe, tym więcej potrzebujemy zewnętrznych impulsów, aby cokolwiek poczuć. Jednak jest to zaledwie symulacja, namiastka emocji, która nie uczy nas niczego o sobie ani o świecie. Im bardziej jesteśmy teflonowi, odcięci od tego, co nieprzyjemne i niezdolni do przeżywania tego, co dobre, tym większy niedosyt emocjonalny odczuwamy. Bo przecież na emocjach opiera się nasze życie.
Zaakceptować zamiast wypierać
Pierwszym krokiem w mądrym radzeniu sobie z trudnymi emocjami jest zaakceptowanie faktu doświadczania smutku, rozpaczy, wstydu czy lęku. Trzeba oswoić te bestie, a żeby coś oswoić, trzeba to poznać. Wymaga to wiele nauki – jak je rozpoznawać, dostrzegać, jak odbiera je ciało, kiedy konkretne cechy tych stanów się nasilają i kiedy zanikają. To pozwala nam je przekształcać, ale też szybciej reagować i szukać pomocy. Zwłaszcza wtedy, gdy własne stany psychiczne zagrażają życiu i wymagają natychmiastowego leczenia farmakologicznego.
Oswajanie swoich ciemnych emocji i zwiększanie samoświadomości to proces trudny, chaotyczny, nieliniowy, który wymaga od nas przede wszystkim:
1. Zwracania bacznej uwagi na to, co czuję i dlaczego tak się czuję, dlaczego to dzieje się właśnie teraz.
2. Umiejętności słuchania emocjonalnego języka ciała, bez osądzania i tłumienia.
3. Akceptowania wszystkich emocji.
4. Poszukiwania strategii radzenia sobie z trudnymi emocjami bez tłumienia ich, a czerpiąc z nich naukę.
Często nie potrafimy po prostu powiedzieć: „Czuję teraz rozpacz”. A takie stwierdzenie może dać przestrzeń na zadanie sobie ważnych pytań, takich jak: Czego się właściwie boję? Czy to może być niebezpieczne? Czy kiedyś już się tak lub podobnie czułam? Jak to wtedy przebiegało? Co mogłoby mi pomóc? Kto mógłby mi pomóc? Jak ja sam mogę teraz o siebie najlepiej zadbać? Poprzez akceptację swojego stanu obniżamy intensywność destrukcyjnych emocji i ułatwiamy pomoc sobie samym. Większą szkodę czyni nam brak umiejętności świadomego przeżycia negatywnych uczuć, niż one same.
Radzenie sobie z ciemnymi emocjami jako klucz do szczęścia
Jak pokazują badania, długotrwale wypierane emocje mogą wpływać na choroby serca, zaburzenia odporności, nowotwory i wiele innych dolegliwości. Pokrywamy się emocjonalnym teflonem i odpychamy od siebie nieprzyjemne uczucia, bo dzięki temu tworzymy – na doraźne potrzeby – różne iluzje dające pozory bezpieczeństwa, pewności i poczucia kontroli. Życie jest z natury ryzykowne, i choć z niektórych iluzji może wynikać bardzo dużo dobrych nawyków prozdrowotnych, to jednak musimy pamiętać o tym, że dobre, pełne życie to cały wachlarz emocji. Wszystko, co możemy naprawdę zrobić, to dobrze żyć blisko ludzi i w miarę możliwości blisko przyrody i nie marnować swego życia na gierki psychologiczne, manipulacje, udawanie – zarówno w wśród rodziny, jak i współpracowników.
Zdolność do obcowania z ciemnymi emocjami sprawia, że jesteśmy znacznie bardziej otwarci na radość, przyjemność, podziw, zachwyt, wdzięczność i miłość. Mają one ogromny potencjał zmieniania nas i naszego życia. Każdy, kto doświadczył jakiejś traumy i przepracował ją, widzi też jej jasną stronę. Wiele osób dotkniętych śmiertelną chorobą zaczyna żyć pełnią życia dopiero po diagnozie. Nikt z nas nie chce z własnej woli przechodzić przez te doświadczenia, ale warto wiedzieć, że jeśli te ciężkie chwile się pojawią, to mogą one przynieść także coś dobrego.
Mechanizm powstawania emocjonalnego teflonu w skrócie:
1. Odczuwam smutek, strach, wstyd.
2. Nie chcę czuć tych trudnych emocji, więc udaję, że ich nie ma, zakładając maskę zadowolonej, często hiperaktywnej osoby.
3. Aktywnością, nałogami, udawaniem chcę znieczulić się na przykre odczucia, ale w ten sposób odcinam się od wszystkich emocji i coraz mniej rzeczy mnie cieszy.
4. Rośnie moja frustracja, niezadowolenie, poczucie pustki i niespełnienia.
5. Przedłużająca się i rosnąca frustracja zaczyna objawiać się apatią, wypaleniem zawodowym, depresją, stanami lękowymi, agresją lub autoagresją, a to pozbawia mnie bliskich, głębokich relacji z innymi ludźmi.
Źródła:
*Ochrona zdrowia psychicznego w Polsce. Wyzwania, plany, bariery, dobre praktyki., red. Jacek Wciórka, Warszawa 2014 r.
** Depresja. Analiza kosztów ekonomicznych i społecznych., red. Dr Małgorzata Gałązka-Sobotka, Warszawa 2014 r.
Materiał ekspercki przygotowany przez konsultanta i psychologa biznesu, certyfikowanego coacha Iwonę Golonko, CEO Maroney.