Wielu z nas nie wyobraża sobie poranka bez kawy – to pierwsza myśl, która przychodzi nam do głowy po przebudzeniu. W pracy, na spotkaniu z przyjaciółmi, w czasie podróży – towarzyszy nam dosłownie wszędzie. Do tego możemy ją pić w wielu odsłonach, wedle własnych preferencji i smaków. Kawa to niewątpliwie styl życia i kiedy ją pijemy – ulubiony moment dnia. Wszystko, co warto wiedzieć o kawie znajdziecie w poniższym artykule.
Wszystko, co warto wiedzieć o kawie
Prawie każdy z nas pije kawę. Polacy również ukochali ten napój i piją go w sporych ilościach. Spożycie w naszym kraju to około 2,3 kg rocznie na osobę. Co ciekawe, najwięcej kawy nie piją Włosi. Wszelkie rekordy biją Finowie – średnio 12 kilogramów zużywa rocznie jedna osoba! Na drugim miejscu jest Norwegia (ok. 10 kg/na osobę), na trzecim Islandia (prawie 9 kg/na osobę).
Jednak najbardziej z kawą kojarzą nam się Włochy. To w tym kraju właśnie picie małej czarnej to prawie styl życia, rytuał, prawdziwa celebracja życia. Italia to niewątpliwie stolica tego aromatycznego naparu i właściwie codziennego rytuału, bez którego trudno funkcjonować. Szacuje się, że roczne spożycie w tej części Europy to około 5,9 kg na osobę, co daje 12 miejsce na świecie pod względem ilości wypijanej kawy. Nawet włoskie nazewnictwo znane jest i przyjęte na całym świecie. Bo kto nie wie, czym jest espresso czy cafe latte?
Jak widać, kawa to jedna z najpopularniejszych używek na świecie. Rocznie produkuje się około 6,7 miliona ton tego produktu, co sprawia, że znajduje się na 5 miejscu pod względem pożądanych surowców. Uwielbiamy ją za smak, aromat, czasami efekt pobudzenia, bo kawa to główne źródło kofeiny.
Historia kawy
Kawa niegdyś była dobrem luksusowym i dla wielu była towarem niedostępnym. Dziś nieco spowszedniała, ale jej smakiem nadal zachwyca się cały świat.
Jaka jest historia kawy? Na temat jej pochodzenia krąży wiele legend. Według jednej z nich pasterz Kaldi zauważył euforyczne zachowanie swoich kóz. Uznał, że ma to zapewne związek z ciemnoczerwonymi owocami rosnącymi na pewnym krzewie, do którego sięgają zwierzęta. Inna stara legenda podaje, że stymulujący i pobudzający efekt kawy był też wykorzystywany przez mnichów, którzy, aby nie zasnąć podczas długich godzin modlitwy, korzystali z jej właściwości.
Jednak botaniczne dowody sugerują inne pochodzenie ziaren kawy – wskazują mianowicie, że jej historia związana jest z wyżynami środkowej Etiopii. Według niektórych źródeł owoce kawowca były wykorzystywane w tym regionie już w I tysiącleciu p.n.e. Jednak nie były one uprawiane, a tylko zbierane z dziko rosnących drzew. Pierwsze uprawy kawy pojawiły się w Jemenie, do którego ziarna kawy przywieźli wędrujący kupcy.
A jak kawa trafiła do Polski i skąd pochodzi ta nazwa? Jak twierdzą językoznawcy, nazwa „kawa” pochodzi prawdopodobnie od arabskiego słowa kahva. Kahva oznacza po arabsku zarówno kawę, jak i wino, z czego drugie znaczenie jest starsze. W Polsce kawa pojawiła się po bitwie pod Wiedniem w 1683. Początkowo była była napojem elitarnym, ale od XVIII w. stawała się bardziej popularna i łatwiej dostępna.
Rodzaje kawy
Tak naprawdę uprawia się dwa główne rodzaje kawy. 75-80 procent światowej produkcji stanowi Coffea arabica, znana jako arabica. Natomiast drugi najbardziej popularny rodzaj, czyli Coffea canephora, znana jako Robusta, stanowi około 20 procent. Gatunek robusta jest łatwiejszy w uprawie niż arabica, ale z ziaren robusty uzyskuje się z reguły bardziej ubogi w smaku napar niż w przypadku arabiki. Z drugiej strony ziarna robusty zawierają średnio dwa razy większą ilość kofeiny niż ziarna arabiki, co dodatkowo wpływa na ich wyższą odporność na różnego rodzaju szkodniki.
Ważny też jest smak. Różnice są znaczące pomiędzy tymi dwoma gatunkami. Kawa z ziaren arabiki jest łagodna w smaku, posiada z reguły delikatną kwasowość i całe mnóstwo aromatów: korzennych, orzechowych, czekoladowych, kwiatowych czy przypominające różne owoce, takie jak na przykład mango, papaja, brzoskwinia, czarna porzeczka. Z kolei napar z ziaren robusty jest mniej delikatny, ma ostrzejszy, bardziej gorzki smak, a przez wysoką zawartość kofeiny na podniebieniu może pojawić się także odczucie cierpkości.
Jednak na smak i aromat wpływ mają też inne czynniki. Warunki uprawy, położenie plantacji, rodzaj gleby, wysokość położenia plantacji, temperatura, poziom nasłonecznienia czy suma opadów – te parametry tworzą tzw. kawowy terroir.
Kawy z konkretnych regionów na świecie mają do pewnego stopnia spójny, powtarzalny profil smakowy. Przykładem są kawy z Etiopii, które charakteryzują się często nutami herbacianymi, natomiast kawy z Brazylii to najczęściej mocno wyczuwalne kakao, czekolada, orzechy i wanilia.
Obróbka i palenie kawy
Kolejnym czynnikiem, który nadaje charakterystykę ziarnom kawy jest metoda obróbki, czyli sposób w jaki wydobywa się ziarna z owoców. Istnieje kilka różnych metod obróbki: sucha/natural, myta/washed, pulped natural i honey proces, z których pierwsza jest najprostsza, najtańsza i najstarsza.
Kluczowym etapem w procesie produkcji kawy jest również jej palenie. Aromatyczno – smakowy bukiet mieszanki jest zazwyczaj skutkiem reakcji chemicznych zachodzących podczas procesu palenia. W tym wypadku najpopularniejsze jest palenie średnie. Ziarna kawy mają wtedy kolor brązowy i są suche, a gorycz powstała w wyniku palenia balansuje się z kwasowością ziarna.
Jak zaparzyć idealne espresso?
Przygotowanie perfekcyjnego espresso jest sztuką. Żeby zrobić to w poprawny sposób i przede wszystkim móc cieszyć się idealnym smakiem kawy za każdym razem, ważne, aby dobrać odpowiedni rodzaj kawy, dokładnie ją zmielić i ubić. Potem wystarczy prawidłowo ją zaparzyć.
Do przygotowania espresso stosuje się głównie ziarna z gatunku arabica, ale one również miewają różne posmaki i aromaty, z których jedne możesz lubić bardziej, a inne mniej. Finalny efekt zależy też od stopnia zmielenia ziaren. Drobno zmielona kawa wykorzystywana jest zwykle na potrzeby aromatycznego espresso, a większa grubość ziaren do parzenia delikatniejszej kawy, ale również tu możesz mieć nieco odmienny gust.
Espresso jest metodą parzenia kawy, podczas której niewielka ilość wody przeciskana jest przez powierzchnię odpowiednio zmielonej i ubitej kawy (coffee cake), dając w efekcie skoncentrowany napar. Podczas całego procesu woda powinna mieć stałą temperaturę i określone ciśnienie.
Tradycyjne, włoskie espresso to 20-30 ml naparu. Optymalna ilość kawy potrzebna do zaparzenia pojedynczego espresso to 7-10 gram. Jeśli zależy nam jednak na uzyskaniu bardziej intesywnego naparu, możemy zwiększyć ilość kawy, którą zaparzymy. Następny etap to ekstrakcja, czyli czas potrzebny do tego, aby woda dokładnie przeszła przez wszystkie drobiny kawy i zabrała ze sobą aromatyczne substancje. Wynosi on około 20-30 sekund. Ważny też jest młynek, który powinien dawać możliwość dobrania odpowiedniej grubości mielenia. Im drobniejsze mielenie, tym parzenie kawy będzie dłuższe i uda się wydobyć z niej więcej substancji, więc smak i aromat kawy stanie się bardziej intensywny. Aby to osiągnąć, należy kawę dodatkowo ubić – dokładnie i równo. Powierzchnia kawy powinna być jednolita, żeby jednakowo przepuszczała wodę. Najistotniejsze jest, aby ubicie ścisnęło drobinki kawy na tyle, żeby były one maksymalnie blisko siebie.
Po espresso sięgamy o dowolnej porze, ale najlepiej po posiłku.
Rodzaje napojów kawowych
Kawę pijemy w kawiarniach i równie chętnie w domu. Tak jak w różnych stronach świata pita jest w nieco inny sposób, tak samo my mamy swoje osobiste upodobania co do smaku kawy.
Najbardziej znane to espresso (wyrazisty smak, zapach i barwa, na wierzchu brązowa pianka, bardzo mocna) czy cappuccino (espresso ze spienionym mlekiem o gęstej konsystencji). Ale w ofercie wielu kawiarni znajdziesz również:
- ristretto (espresso o podwójnej mocy, przygotowywane w ekspresie przy użyciu dwa razy mniejszej ilości wody, niż przy parzeniu espresso),
- Cafe Americano (espresso z większą ilością wody),
- Flat White (podwójne espresso zalane gorącym, tylko lekko spienionym mlekiem, najlepiej pełnotłustym),
- Cappuccino (espresso, do którego dodaje się odpowiednio spienione mleko),
- Latte Machiatto (espresso dodane do mlecznej pianki)
- Caffe Latte (mleczna i łagodna kawa),
- Cafe frappe (kawa mrożona),
- Mocha, mokka (kawa latte wzbogacona o czekoladę dodawaną do espresso i o bitą śmietanę na wierzchu),
- Caffe con panna (espresso z bitą śmietaną),
- Irish coffee (kawa po irlandzku, czyli z dodatkiem irlandzkiej whiskey).
Jakie mleko do kawy?
Kawę z mlekiem pije się przed południem, a w zestawie ze słodkim rogalikiem stanowi ona typowe śniadanie wielu mieszkańców tego południowego półwyspu.
Jeśli lubisz kawy mleczne, bezwzględnie na smak Twojego napoju wpływ ma użyte mleko, jego ilość, sposób spieniania, temperatura oraz moment dolania do kawy. Dla osiągnięcia najlepszych walorów smakowych bariści polecają mleko o zawartości tłuszczu 3,2%, ale inne parametry są już bardziej indywidualne.
Dodatkowo mleko nie zawsze smakuje tak samo. Walory mleka zmieniają się zależnie od pory roku, odmiany krów, fazy laktacji czy też pokarmu, który przyjmują krowy. Na jego smak wpływ ma również laktoza oraz zawarty w nim tłuszcz. Laktoza to dwucukier, czyli glukoza i galaktoza. Od razu nie czuć jej słodyczy, ale gdy zwiększymy temperaturę mleka sprawimy, że rozpuszczalność laktozy się zwiększa. Daje nam to wrażenie większej słodyczy, odczuwalne również w cappuccino czy latte. Co ważne, tłuszcz pomaga lepiej przenosić smak. Zatem im większa zawartość tłuszczu w mleku, tym pełniejszy będzie jego smak.
Na spienianie mleka wpływ mają głównie zawarty w nim tłuszcz oraz białka. W mleku występują 2 główne rodzaje białka: kazeina oraz serwatka. Stanowią one łącznie ponad 80% występujących w mleku białek, odgrywając dużą rolę w procesie pienienia mleka. Kazeina odpowiada za aktywność powierzchniową piany, co pomaga odpowiednio napowietrzyć mleko, natomiast serwatka oddziałuje bardziej na samą strukturę piany, tworząc bardziej sztywną i trwałą warstwę, łączącą powietrze i wodę.
Białka pozostają stabilne do momentu osiągnięcia temperatury 60 stopni C. Powyżej tej temperatury, stają się wrażliwe na denaturację. Białka tracą swój pierwotny kształt oraz ładunek i już nie spełniają właściwie swojej funkcji w tworzeniu piany. Aby stworzyć więcej piany, potrzebne są zatem nowe białka. Dzięki dodaniu porcji świeżych białek, można ponownie spieniać mleko. Właśnie z tego powodu nie należy ponownie spieniać tego samego mleka – białka uległy już rozkładowi i nie będą w stanie utrzymać właściwej struktury piany.
Mówiąc o kawie z mlekiem, należy wspomnieć o osobach, które nie mogą go pić. Co dodać w zamian? Bez problemu można użyć mleka bezlaktozowego czy napoju roślinnego, np. mleka sojowego czy migdałowego. Pamiętaj jednak, że każde mleko inaczej się spienia, a napój roślinny nigdy nie spieni się tak dobrze jak prawdziwe mleko.
Jak wybrać ekspres do kawy?
Zakup dobrego ekspresu automatycznego powinny poprzedzić solidne przygotowania. Jest bowiem, wiele elementów, na które należy zwrócić uwagę, aby w pełni cieszyć się urządzeniem. Co wziąć pod uwagę przy wyborze ekspresu?
Po pierwsze, odpowiedz sobie na pytanie, czy chcesz pić kilka popularnych kaw, czy zależy Ci na szerokiej gamie napojów kawowych – na rynku dostępne są ekspresy oferujące ich nawet 15 np. Saeco Xelsis. Jeśli lubisz eksperymentować ze smakami, lub po prostu chciałbyś mieć możliwość zaoferowania różnych kaw swoim najbliższym lub gościom, zdecyduj się na ekspres z większą ilością napojów oraz możliwością zapisania ustawień w pamięci urządzenia. Bardziej zaawansowane maszyny oferują kilka profili użytkownika (nawet 8), dzięki którym możesz wybrać i spersonalizować kawy, by następnie cieszyć się nimi za jednym naciśnięciem przycisku.
Ponadto, jeśli kochasz kawy z mlekiem, zwróć uwagę na to, że są różne sposoby spieniania mleka i w zależności od urządzenia można uzyskać piankę w różnych odsłonach.
Zwróć uwagę na młynek, gdyż niepowtarzalny smak kawy zaczyna się właśnie od mielenia. Od tego, jak młynek zmieli ziarna zależy, czy będziesz mógł delektować się prawdziwym aromatem kawy. Ważny jest młynek ceramiczny, który mieli kawę z największą precyzją, wydobywając z ziaren 100% aromatu. W dodatku jest bardzo wytrzymały. Pamiętaj też, że na smak espresso wpływa też grubości mielenia kawy. Regulacja grubości mielenia ziaren pozwala na dopasowanie mocy i aromatu kawy do własnych preferencji.
Ekspresy automatyczne oferują też różne panele sterowania. Na niektórych z nich można w intuicyjny sposób określić cechy swojego napoju (np. moc kawy, ilość mlecznej pianki, a nawet kolejność dozowania kawy i mleka).
Wybierając ekspres do kawy, miej na uwadze także swoją wygodę. Ważne, żeby ekspres miał filtr, który zminimalizuje odkładanie się kamienia i dokładnie będzie oczyszczał wodę, z której przygotowywany jest napój. Nikt nie chce czyścić najdrobniejszych elementów urządzenia i tracić przy tym cennego czasu.
Podobnie, aby ułatwić sobie użytkowanie ekspresu warto sprawdzić, czy posiada on takie funkcje, jak szybkie czyszczenie systemu spieniania mleka, automatyczne płukanie czy w pełni wyjmowany blok zaparzający, który można szybko opłukać pod bieżącą wodą. Dzięki temu zapewnisz czystość tej kluczowej części ekspresu.
Wśród ekspresów można znaleźć modele o kolorze czarnym, szarym, stali szlachetnej czy białym. Z łatwością dostosujesz więc urządzenie do stylu i kolorystyki Twojego wnętrza, tak by mógł także cieszyć oko i być stylowym gadżetem.
Kawa i zdrowie – czy kofeina szkodzi?
Na ten temat pojawiło się wiele mitów, mówiących o tym, że kawa jest szkodliwa dla zdrowia. Tymczasem wiele badań obaliło je i dowiodło, że warto pić ten napój na codzień.
Między innymi warto wiedzieć, że kofeina występująca w kawie nie tylko obudzi nas o poranku, ale również może zwiększyć w mózgu poziom enzymu chroniącego przed demencją.
Ponadto czarny napój zmniejsza ryzyko udaru i choroby wieńcowej, pozytywnie wpływa na wątrobę, a także zmniejsza ryzyka wystąpienia nowotworów, m.in. gardła, trzonu macicy, prostaty, okrężnicy, gruczołu krokowego, skóry czy właśnie wątroby. Wykazano również, że spożycie 6 filiżanek tego napoju dziennie może znacznie zmniejszyć ryzyko wystąpienia cukrzycy typu 2. Także osoby, które mają zamiar schudnąć lub są na diecie, powinni być kawę, bo dzięki niej osłabia się łaknienie.