Jeśli marzysz o tym, aby złamać kod Enigmy tak jak zrobili to trzej absolwenci Uniwersytetu Poznańskiego: Marian Rejewski, Henryk Zygalski i Jerzy Różycki, to koniecznie wybierz się do nowo otwartego Centrum Szyfrów Enigma w Poznaniu na wystawę „Pogromy Enigmy”.
Jest nowoczesne i multimedialne, a jego lokalizacja nieprzypadkowa. Dlaczego? Bo to właśnie w stolicy Wielkopolski w 1929 r. uruchomiono kurs kryptologii, na którym poznali się trzej wybitni młodzi matematycy – pogromcy kodu Enigmy, niemieckiej maszyny szyfrującej która dawała im wielką przewagę militarną. Budynek Centrum Szyfrów Enigma (CSE) stoi w miejscu przedwojennej filii Biura Szyfrów Wojska Polskiego, które zatrudniało najzdolniejszych kursantów, a po wojnie była to siedziba komitetu wojewódzkiego PZPR.
Tajemnica maszyny Scherbiusa
Enigma to z greckiego zagadka, tajemnica. Taką nazwę nadał skonstruowanej przez siebie elektromechanicznej maszynie szyfrującej niemiecki inżynier Arthur Scherbius i od roku 1918 produkował ją w założonej wraz z Richardem Ritterem wytwórni Scherbius & Ritter.
Początkowo wykorzystywana była do celów komercyjnych, jednak z czasem została wprowadzona do użytku w armiach kilku krajów. Podczas I Wojny Światowej przekonano się, że tradycyjne, ręczne metody szyfrowania nie są stuprocentowo skuteczne, bo człowiek popełnia błędy. Dlatego w czasie II Wojny Światowej Niemcy zdecydowały się na użycie maszyny, która gwarantowała szybkość, bezbłędność i bezpieczeństwo procesu szyfrowania depesz. Poza tym generowała niewyobrażalną liczbę kombinacji, czym przewyższała wszystko, z czym do tej pory zetknęli się kryptolodzy.
Niemożliwy atak na szyf
Bezpieczeństwo szyfrowania długo było niepodważalne. Zarówno francuscy jak i brytyjscy kryptolodzy nie umieli poradzić sobie z rozszyfrowaniem kodów Enigmy. Tym, którzy podjęli skuteczną próbę ataku na szyfr – jak wówczas uważano – niemożliwy do złamania byli Polacy. A sukces, na który złożyły się talent i praca kilku niezwykłych osób, miał początek w 1929 roku właśnie w Poznaniu chociaż samo centrum deszyfrażu działało przede wszystkim w Warszawie. W ciągu zaledwie trzech miesięcy w 1932 r. trzej matematycy poznali tajemnicę działania Enigmy – odtworzyli i przedstawili w postaci równań matematycznych maszynę, której nigdy nie widzieli i złamali szyfr nie do złamania! Dokonali tego po raz pierwszy metodami matematycznymi, a nie lingwistycznymi jakie wówczas głównie stosowano.
Szyfry, kody i kryptolodzy
Centrum Szyfrów Enigma to połączenie trzech wątków: historii szyfrów na przestrzeni dziejów, historii złamania kodów Enigmy rewolucji informatycznej, trwającej od II Wojny Światowej do dziś.
W pierwszej części wystawy ciekawostką jest możliwość przejścia szybkiego tajnego kursu szyfrowania, podobnego do tego zorganizowanego przez Uniwersytet Poznański w 1929 r., czyli próba własnych sił w sztuce szyfrowania np. za pomocą szyfru Cezara lub bardziej zaawansowanych technik utajniania informacji.
W drugiej części – pokazana jest historia złamania kodów Enigmy przez absolwentów Uniwersytetu Poznańskiego: Mariana Rejewskiego, Henryka Zygalskiego i Jerzego Różyckiego. Niezwykłe jest także to, że byli wynalazcami: Rejewski: cyklometru i bomby Rejewskiego, a Zygalski – płachy Zygalskiego.
Z kolei trzecia część ekspozycji pokazuje rewolucję informatyczną, która dokonała się po II wojnie światowej za sprawą wytężonej pracy kryptologów i która trwa do dziś.
Polski wkład w zwycięstwo
Złamanie kodu Enigmy uważane jest za znaczący wkład Polski w zwycięstwo aliantów w II wojnie światowej. Według historyków, dzieło Polaków mogło skrócić wojnę o 2-3 lata i uratować życie 20-30 milionom ludzi w Europie i na świecie.
We wrześniu 1939 r. Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski ewakuowali się przez Rumunię do Francji. Jerzy Różycki zginął w styczniu 1942 r. na statku, który zatonął w tajemniczych okolicznościach na Morzu Śródziemnym. Dwaj pozostali matematycy nadal zajmowali się niemieckimi szyframi, pracując w jednostce Wojska Polskiego w Wielkiej Brytanii.
W 2000 r. Marian Rejewski, Jerzy Różycki i Henryk Zygalski zostali pośmiertnie odznaczeni Krzyżami Wielkimi Orderu Odrodzenia Polski. A w 2007 r. na ich cześć w Poznaniu odsłonięto, wykonany z patynowanego brązu, czterometrowy obelisk w kształcie graniastosłupa o podstawie trójkąta. Na każdej ze ścian wśród cyfr umieszczone są nazwiska kryptologów.
Praktyczne info:
Termin: wystawa stała, czynna od 25 września
Miejsce: Centrum Szyfrów Enigma w Poznaniu przy ul. Św. Marcina 78
Ceny biletów: 20 zł normalny, 15 zł ulgowy
Godziny otwarcia:
- PON: nieczynne
- WT-PT: 9:00-18:00
- SOB- NIEDZ: 10:00-19:00