Rozwód kościelny – od czego zacząć i ile to kosztuje

Rozwód kościelny to żmudny i długotrwały proces. Jednak uzyskanie go jest możliwe, jeśli zostały spełnione warunki określone przez organy kościoła. Co zatem zrobić, aby uzyskać rozwód kościelny? Jak się do tego zabrać i ile zapłacić? Co tak naprawdę musiało się wydarzyć w Twoim małżeństwie, że istnieje możliwość „unieważnienia ślubu kościelnego”?

Rozwód kościelny czy stwierdzenie nieważności małżeństwa?

Trzeba zacząć od tego, że nie istnieje coś takiego jak „rozwód kościelny” ani „unieważnienie ślubu kościelnego”. W Kościele katolickim możliwe jest stwierdzenie nieważności małżeństwa na podstawie ściśle określonych okoliczności potwierdzających nieważność zawarcia małżeństwa.

Proces stwierdzenia nieważności małżeństwa może trwać stosunkowo długo, bo od roku do nawet czterech lat. Jest jednak możliwość skrócenia tego czasu. Ważne, aby z wnioskiem zwróciły się obie strony, a przesłanki do stwierdzenia nieważności małżeństwa były oczywiste i jednoznaczne. Jest to krótki proces tzw. Processus brevior, w którym pozytywny wyrok można otrzymać w ciągu 45 dni.

Od czego zacząć?

Pierwszym krokiem jest zgłoszenie się jednego lub obu małżonków do kancelarii kanonicznej, gdzie adwokat kościelny przeanalizuje historię małżeństwa danej pary. Na tej podstawie można otrzymać jasną informację, czy sprawa zostanie skierowana do sądu kościelnego.

Jeśli jest taka przesłanka, następnie sporządzana zostaje skarga powodowa, która kierowana jest do sądu biskupiego. Jeżeli skarga zostanie przyjęta, następuje ustalanie przesłanki procesowej (przedmiotu sporu). Jest to podstawa dla prowadzenia procesu. Sąd przystępuje do zbierania dowodów niezbędnych do udzielenia odpowiedzi na kluczowe pytanie: „Czy małżeństwo zostało zawarte nieważnie?”.

Co pozwala „unieważnić ślub kościelny”?

Istnieją trzy grupy podstaw, w oparciu, o które można starać się o „rozwód kościelny”: przeszkody zrywające, brak formy kanonicznej i niezdolność konsensualna. Szczegółowo można wymienić:

wiek – poniżej 14 roku życia w przypadku kobiety i 16 lat u mężczyzny;
pokrewieństwo – w linii prostej i do 4 stopnia linii bocznej włącznie;
powinowactwo – w linii prostej;
odmienna wiara – w przypadku ślubu z osobą nieochrzczoną;
impotencja – zarówno ze strony mężczyzny, jak i kobiety;
święcenia;
wieczysty, publiczny ślub czystości;
zabójstwo małżonka;
związanie węzłem poprzedniego małżeństwa, nawet niedopełnionego;
uprowadzenie;
przyzwoitość publiczna;
pokrewieństwo prawne – powstałe w wyniku adopcji;
choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy, uszkodzenia mózgu, odurzenia, zamroczenie;
poważny brak rozeznania oceniającego co do istotnych praw i obowiązków małżeńskich wzajemnie przyjmowanych i przekazywanych – będący skutkiem psychozy, nerwicy czy patologiami osobowości;
niezdolność do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich z przyczyn natury psychicznej, np. wskutek uzależnienia od alkoholu, narkotyków, hazardu czy seksu. Do tej grupy należy także homoseksualizm jak i transseksualizm;
błąd: co do osoby i co do przymiotu osoby bezpośrednio i zasadniczo zamierzony, jak i co do przymiotów małżeństwa;
symulacja całkowita lub częściowa, czyli niechęć do ślubu w Kościele, wykluczenie potomstwa, jak i wykluczenie jedności małżeństwa, np. wskutek zdrady przed i po ślubie;
postawienie warunku;
przymus i bojaźń;
podstępne wprowadzenie w błąd.

Jeśli nadal jest to nieczytelne, kancelaria kanoniczna, po zapoznaniu się z przebiegiem małżeństwa, przedstawi najdogodniejsze rozwiązanie.

Ile to wszystko kosztuje?

W Polsce funkcjonuje 41 sądów kościelnych, co oznacza 41 różnych wytycznych na temat kosztów, gdyż to biskup diecezjalny ustala ich wysokość. Dlatego też opłaty te różnią się od siebie w poszczególnych sądach biskupich i wahają się one od kilkuset złotych do kilku tysięcy.

Należy mieć na uwadze fakt, iż na koszty procesowe składa się szereg drobniejszych opłat, do których należą:

opłata sądowa dla danego sądu kościelnego, czyli wyżej wspomniany przedział od kilkuset do nieco ponad dwóch tysięcy złotych;
wynagrodzenie dla biegłego za sporządzenie opinii. Wynosi ono kilkaset złotych. Taka opinia jest niezbędna w przypadku, gdy proces toczy się z tytułu impotencji lub niezdolności z przyczyn natury psychicznej do podjęcia istotnych obowiązków małżeńskich po jednej lub obu stronach;
wynagrodzenie adwokata kościelnego, jeżeli strony zdecydują się na fachową pomoc prawną w procesie o „rozwód kościelny”. Stawki adwokata kościelnego różnią się w zależności od skomplikowania sprawy i poświęconego czasu na przygotowanie stosownych pism procesowych.

Jednakże osoba, która jest uboga także ma szansę na „unieważnienie małżeństwa”, gdyż istnieje instytucja zwolnienia przez dany sąd kościelny określonej osoby z całości lub części kosztów sądowych.

Potrzebne dokumenty

Składany wniosek, czyli skarga powodowa jest więc swego rodzaju zapisem historii związku oraz jego rozpadu, a także wskazuje tytuł prawny, czyli podstawę, która może być przyczyną stwierdzenia nieważności małżeństwa. Dodatkowo do wniosku należy dołączyć:

świadectwo ślubu kościelnego;
świadectwa chrztu stron, o ile są wymagane;
kopię sądowego orzeczenia o rozwodzie;
materiał dowodowy na poparcie postawionej tezy – może to być np. dokumentacja medyczna potwierdzająca uzależnienie danej osoby od alkoholu czy narkotyków.

Postępowanie dowodowe – oświadczenia stron, zeznania świadków i opinie biegłych

Na tym etapie obie strony przedstawiają dowody. W roli świadków mogą wystąpić np. członkowie rodziny, znajomi, członkowie rodziny drugiej strony. Ważnym jest, aby znały strony przed i po ślubie oraz były w stanie potwierdzić proponowane tytuły nieważności. Ponadto w sprawie, której celem jest udowodnienie czy małżeństwo jest ważne, czy nie – w świetle prawa kanonicznego – warto przedłożyć takie dokumenty jak m.in.:

screeny rozmów prowadzonych na Facebook Messenger,
listy,
maile,
pamiętniki,
prywatne notatki,
inne dokumenty, które pochodzą z okresu przed i po zawarciu małżeństwa, mogące obrazować problemy w relacjach między stronami.

Ponadto powoływani są biegli sądowi, tacy jak np. psycholog, psychiatra, ginekolog. Ich ocena oraz ekspertyza przedstawionych dokumentów i wyrażona opinia o stronach postępowania jest jednym z elementów, jakie pod uwagę przy wydaniu wyroku bierze sąd kościelny.

W procesie o „rozwód kościelny” przesłuchania stron i świadków odbywają się zawsze pojedynczo i w różnym czasie oraz w obecności zazwyczaj sędziego audytora, a także notariusza. Czasami takie przesłuchania mają miejsce także u proboszcza parafii miejsca zamieszkania, który jest wówczas sędzią delegowanym do sprawy.

Mieszkasz za granicą i nie chcesz przylatywać do Polski?

Osoby przebywające na stałe za granicą również mogą starać się o „rozwód kościelny”. W tym przypadku dużym ułatwieniem będzie zwrócenie się do kancelarii kanonicznej, która umożliwi złożenie zeznań za granicą, bez konieczności przyjeżdżania do kraju. To pozwala oszczędzać czas i pieniądze.

Nie znasz adresu byłego współmałżonka?

Adres zamieszkania jest konieczny, aby wezwać byłego współmałżonka przed sąd. Unikanie przez współmałżonka stawienia się przed sądem na pewno wydłuży cały proces. Jednakże usługi prawne kancelarii kanonicznej obejmują także działania przed organami administracji publicznej w szczególności w zakresie udostępniania danych osobowych na potrzeby procesu o „rozwód kościelny”.